“Frankismoaren biktimen memoria bizirik mantendu eta transmitituko dugu, gure herriaren duintasuna baitago jokoan”

“Frankismoaren kolpeak jasan zituztenek ez zuten inoiz bere duintasuna galdu, baina guk galdu dezakegu, beraien memoria zaintzen ez badugu. Horregatik, Gipuzkoako Foru Aldundiaren izenean, gipuzkoar guzti horien memoria bizirik mantendu eta transmitituko dugula hitzematen dizuet”. Arrazoi hauek oinarri, Gipuzkoako Urrezko Domina eskaini die Markel Olano diputatu nagusiak diktaduraren atzaparkadak jasan zituztenei: 1936ko Estatu Kolpean, ondorengo gerran eta diktadura garaian hildako pertsonak, espetxeratu zituztenak, erbestea edo konfinamendua jasan zutenak, errepresio sozio-ekonomikoa jasan zutenak, eta beren eskubide sozial, ekonomiko, politiko eta kulturalak zapalduak izan zituztenak.

          Entrega-ekitaldia gaur arratsaldean egin da foru jauregian, eta benetan berezi eta hunkigarria izan da. Ezpata dantzariek eman diote hasiera jardunaldiari, Aldundiaren kanpoaldean dantzatu eta “etorri ezin izan duten biktimei” ezpata-arkua eskainiz. Lehen solairura mugitu dira gero, bertan egin baita ekitaldiaren zati nagusia. Pako Etxeberria Aranzadiko presidenteak laudorioa irakurri du, memoria lantzearen garrantzia azpimarratuz: “Demokrazia eraikitzen du memoriak, eta demokraziari eskatzen dio. Memoria ez da bakearen etsaia, aliatua baizik, eta demokraziaren funtsezko elementua”. Ondoren, ikus-entzunezko ikuskizuna proiektatu da. Frankismoaren biktima izandako pertsonen 250 senitarteko baino gehiago bertaratu dira ekitaldian, eta baita errepresioa jasan eta bizirik irten zuten 17 lagun ere.

Diputatu nagusiaren hitzaldiak eta Urrezko Dominaren eskaintza izan dira ekitaldiaren unerik garrantzitsuenak. Olanok nabarmendu duenez, historia garaileek idazten dute, eta hala izan da frankismoaren kasuan. “Baina historia denona da, eta irudi osoa osatu behar dugu: galtzaileena, emakumeena, jazarriena, erbesteratuena, isilarazitakoena… gure herriaren historia osoa, eta denek izan behar dute bertan tokia”, azaldu du. Zentzu honetan, nabarmendu du erakunde publikoen eginbeharra, lehenengo, memoria hau “ezagutu eta ezagutaraztea” dela eta, ondoren, “transmititzea, zintzo transmititzea”.

          Olanok berretsi duenez, egia, justizia eta erreparazioa biktimei zor zaizkien eskubideak dira: “eskubide hauek betetzea Gipuzkoako Foru Aldundi honek hartu duen konpromisoa da, eta hauxe da frankismoaren biktimek urrezko plaza jasotzearen arrazoi nagusia”. Memoria ariketa honen helburua, jarraitu du, belaunaldi berriek gure aitona-amonek bizitakoa ezagutzea da, bai gerra eta diktadura garaian bizi izan zutena zein “errepresio horrek gure herriko bizimoduan, kulturan eta hizkuntzan izan zuen eragina”. “Transmisioa honen xedea gertatutako berriro ez errepikatzea da”, gehitu du.

          Diputatu nagusiak argitu du frankismoaren biktimena kolektibo zabala dela, eta denei eskaini die 2017ko Gipuzkoako Urrezko Domina: bizia galdu zutenei, epaiketarik gabe exekutatu edo epaiketa sumarisimoetan fusilatu zituztenei (1.000 gipuzkoar baino gehiago exekutatu zituen frankismoak, eta beste 400 fusilatu); kartzela, erbestea, konfinamendua edo tortura pairatu zutenei; errepresio sozioekonomikoa jasan zutenei (Aldundian bakarrik, 1.051 funtzionariori eragin zien); eta eskubide sozial, zibil, politiko edo kulturalak urratu zizkietenei (emakumeak, gutxiengoak, legez kanpo jarritako alderdi politikoetako kideak, euskara…).

          “Zerrenda luzea da, eta izen guztiak aipatzea ezinezkoa da: milaka dira”, azpimarratu du Olanok. Gogoratu duenez, legealdi hasi zenetik aitorpen ekitaldi ugari egin ditu Foru Aldundiak: kanporatutako emakumeak, Gernikako gudariak, jazarritako foru langileak, Saseta komandantea, eraildako alkate eta zinegotziak… “Ekitaldi hauetan, zenbakien atzean dauden izen batzuen historiaren parte bat ezagutzeko aukera izan dugu, familiartekoekin denbora tarte labur bat partekatu ahal izan dugu”, azaldu du, betiere pertsonetan jarriz azpimarra, frankismoaren biktima izan ziren haietan. “Gu gara haien ondorengo, haien seme-alaba, iloba, biloba… Gu gara memoria osatzen lagunduko dugunak, gertatutako transmitituko dugunak”, berretsi du.