«Mitoaz eta epopeiaz harago» liburua aurkeztu da

Harkaitz Millan, Kulturako diputatua “Elkano-Magallanes espedizioa ez da inolako nazionalismoren zerbitzura dagoen gesta bat, historia betiko aldatu zuen itsas, zientzia, giza eta nazioarteko mugarria da.”

Gaur goizean, liburu honen argitalpena aurkeztu da: «Mitoaz eta epopeiaz harago. Euskal Herria eta Magallanes-Elkano espedizioa lehen globalizazioaren testuinguruan». Ekitaldian parte hartu dute Kulturako diputatu Harkaitz Millanek, Elkano Fundazioko kide Rafa Zulaikak, eta liburuaren bi zuzendarik: Oscar Álvarez Gila, Historian doktorea Euskal Herriko Unibertsitatean, eta Álvaro Aragón Ruano, Euskal Herriko Unibertsitateko Letren Fakultateko Erdi Aroko Historiako, Historia Modernoko eta Amerikako Historiako irakaslea.

Dykinson argitaletxe espezializatuak argitaratu du liburua, eta dagoeneko salgai dago argitaletxearen webgunean (https://www.dykinson.com) eta ohiko saltokietan. Gipuzkoako liburutegietan ere kontsulta daiteke, Foru Aldundiak eta Fundazioak antolatuta.

Elkano Fundazioak proposatuta, Euskal Itsas Museoarekin eta Albaolarekin batera, Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuak nazioarteko kongresu bat antolatzeko ideia onartu zuen, «mitoaz eta epopeiaz harago» izenburupean, Magallanes-Elkano espedizioaren eta garai hartako (XVI. mende hasiera) Euskal Herriaren testuinguruari buruzko ezagutza berriak herritarren eskura jartzeko helburuarekin.

“Covid-19aren pandemiak kongresu hori egitea galarazi zigun, baina Kultura Departamentuak erabaki zuen dibulgazio zabaleko liburu bat prestatzea eta argitaratzea, hainbat espezialistek kongresu horretan aurkeztea aurreikusi zuten ikerketa zientifikoetan oinarrituta, proiektuaren konpromisoari eutsiz” adierazi du Millanek.

Orain argitara ematen da, irizpide zientifikoekin egituratuta eta tokiko, Estatuko eta atzerriko ekarpenei dagokienez orekatuta. Bi sarrera-testu eta ondorio elebidun ditu, EHUko Euskal Herria, Europa eta Amerika Ikerketa Talde Bateratuaren eskutik. Gaur, talde horretako bi kidek laguntzen digute: Óscar Álvarez eta Álvaro Aragón, Historian doktoreak biak.

Elkano Fundazioko kide Rafa Zulaikaren hitzetan, «argitalpen honekin Fundazioak bere lan-ildoa jarraitzen du: Elkanoren lehen mundubira posible egin zuen testuinguruaren inguruko ezagutzan sakontzea, gizarteari zabaltzea eta lankidetzaren eta sareko lanaren bidez egitea». Eskerrak eman dizkio GFAko Kultura Departamentuari, liburu hau gaur aurkeztu ahal izateko eman duen laguntzagatik, eta zuzendari-taldeari, V. mendeurrenaren efemerideari begirada eta ezagutza berriak ematen dizkioten hainbat artikulu biltzea lortu nahi duelako. Artikulu horiek, zalantzarik gabe, interesekoak izango dira historia gustuko dutenentzat, baina baita publiko zabalago batentzat ere, Euskal Herriko itsas historiara hurbildu nahi dutenentzat, alegia.

 

Liburu honen orrialdeek Magallanes-Elkanoren figuraren eta lehen mundubiraren gertakariaren ideiari eutsi diote. Mitotik eta epopeia klasikoenetik aldenduz, nazioarteko ikertzaile talde garrantzitsu batek bere ezagutzak eman ditu testuinguru historiko zehatz bat eskaintzeko, irakurleei gertakari garrantzitsu horretara ikuspegi zientifiko batetik hurbiltzeko aukera ematen diena. Liburuak, besteak beste, Louis Sicking, Ernesto García Fernández, Amelia Polonia, Jose Manuel Azcona, Adelaida Sagarra eta Xabier Alberdi bezalako hamabi idazleren hamabi artikulu biltzen ditu. 

Óscar Álvarezek bere hitzaldian adierazi duenez, “liburu hau orain dela 100 urte egin izan balitz, laugarren mendeurrena ospatzen zenean, oso bestelakoa izango zen. Historia ez da iraganeko gertaeren kontakizun errepikakor hutsa, iraganaren ezagutza kritikoan aurrera eta sakontzen duen zientzia baizik, orainaldia ulertzeko bitarteko gisa. Horrela, duela ehun urte keinuez, heroiez hitz egiten bazen, eta estatuak eraiki baziren esploratzaile batzuen balentriak gogoratuz, gaur egun oso desberdina da gertaera horien irakurketa. Dagoeneko ez dugu mito eta kondairetarako iturririk bilatzen, edo gaizki ulertutako harrotasun nazionala sendotzen duten narratibak sortzeko, baizik eta lehen ingurabidearen moduko gertaerek izan zituzten, eta oraindik ere izaten jarraitzen duten arrazoietan eta ondorioetan murgildu nahi dugu.

 

Bestalde, Álvaro Aragón Ruanok adierazi duenez, “hau nazioarteko historia da, ez bakarrik “euskalduna” edo “espainiarra”, baizik eta inguratua, alemana edo frantsesa. Hala ere, portugaldarrek izan zuten zeregin nabarmena, hala nola kosmografoek eta itsasokoek. Era berean, ez da baztertu behar Iberiar Penintsulako portuen ekarpena, ez bakarrik portu nagusiena, baizik eta, batez ere, gizonek, ontziek, hiriburuek eta abarrek ekarritako bigarren mailako portuena.

Gizonez ari gara, baina baita emakumeez ere, gizonik gabe gizarteen egonkortasuna eta garapena bermatzeaz arduratzen direnak. Kasu batzuetan, alfabetatze- eta partaidetza-maila handia zuten emakumeek jarduera ekonomiko eta sozial guztietan. Itsasoz haraindiko hedapenak, gizonik ez zegoenez, emakume iberiarren rola indartu zuen.

Gertaera historiko horrek iraun egiten du denboran, eta erabateko indarraldia du XXI. mendean; izan ere, hurrengo belaunaldiei herritar hobeak, kritikoagoak, analitikoagoak, autonomoagoak eta toleranteagoak izaten erakuts diezaieke, sinesmen erlijioso edo politikoetatik haratago eta generoaren eta ingurumenaren ikuspegitik.”

Laburtuz, liburu honetako orrialdeak ez dira mugatu Magallanes -Elkano protagonista duten irudiaren eta gertaeraren ideiari eustera, munduko lehen ingurabide-bidaia Mitotik eta epopeia klasikoenetik pasatuz, ikertzaile-talde garrantzitsu eta nazioartekoago batek bere ezagutzak eman ditu testuinguru zehatz baterako, bisitariei ikuspegi zientifiko batetik baino garrantzi handiagoa ematen baitie. Louis Siping, Ernesto García Fernández, Amelia Polonia, José Manuel Azcona, Adelaida Sagarra eta Xabier Alberdiren 12 artikulu biltzen ditu liburuak. Aurreragoko belaunaldiei dagokienez, idazlanaren zuzendariek eta Elkano Fundazioak garrantzia eman nahi izan dioten atal bat liburua ixten duena da, historiaren didaktikan eta pedagogikoan oinarritua.