Arabako meategiak

Arabako asfalto meatoki edo hobietan, sustantzia hori oso era irregularrean dago banatuta hareharri eta kareharrietan. Horren ondorioz, kareharrietakoa bakarrik ustiatu izan da, % 10 batezbesteko aberastasunarekin, nahiz eta kasu batzuetan San Ildefonsokoan % 20koa izatera iritsi zen.

1910 aldera, Compañía Asfaltos de Maeztuk hamabost meategi-emakida zituen, guztira 2,6 milioi m²-ko azalera osatzen zutena. Bertan, 1892-1908 artean, ia 42500 tona asfalto arroka erauzi ziren. 1908an, 30 langile ari ziren bertan jardunean, eta guztira 7633 tona erauzi ziren.1905 tona ogi eta 3000 tona hauts egin zituzten, eta Brasilera eta guzti esportatu zituzten beren produktuak.

Maeztu-Elortzako asfalto lantegia, 1910 inguruan (Lorenzo Elorza).

Bestalde, Maeztu-Leorzako Sociedad de Asfaltos Naturalesek hamahiru emakidaz ituen, eta 1,7 milioi m². 1900 eta 1908 artean, 15950 tona asfalto erauzi zituzten, eta ekoizpena 2460 tona ogi eta 287 hauts izan zen. 1908an, ogi tona 51,15 pezetatan eta hauts tona 22,50 pezetatan saltzen zen. Beste enpresa batzuek, besteak beste Maeztu-Atauriko Sociedad de Asfaltos Naturalesek eta inbertitzaile pribatu askok, inguruko asfalto-arrokak ustiatzen zituzten.

Asfalto naturala aire zabaleko meazulo eta harrobietan erauzten zen. Asfaltoa erauzi eta txikitu ondoren, lurreko lauza txikiak egiten ziren, asfalto-hautsa molde batean trinkotuta. Horrez gain, asfalto urtuz egindako ogiak edo blokeak ere egiten zituzten aipatutako hauts horren bitartez, eta ondoren petroliotik lortutako betuna ematen zitzaien. Lauzak irris-gaitzak, elastikoak eta higigaitzak direnez, lurrak, espaloiak, terrazak eta kirola egiteko eremuak estaltzeko erabiltzen dira.

Atauriko Compañía de Asfaltos de Maeztu asfalto ustiategiaren ikuspegi orokorra (Paisajes Españoles).

1927ko irailaren 23an, EAE-Nafarroa burdinbideko Gasteiz-Lizarra ibilbidea martxan jarri zen, eta hori meategien ondotik pasatzen zen. Bertan kokatu zen Atauriko geltokia, eta meategietarako bazterbide bat ere bazuen. Horri esker, meategi eta lantegietan egindako produktuak asko ere errazago eta merkeago garraiatzen ahal zitezkeen, batez beste tonako zazpi pezeta merkeago.

Trenbidearen Euskal Museoko Juanjo Olaizolak eman digun informazioaren arabera, 1945 eta 1950 bitartean, garraiatutako erretxina, betun, mineral-olio eta erregai likidoak, gehienbat asfaltoa eta eratorriak, honako hauek izan ziren: