Egitura judizialaren bilakaera

Egitura judizialaren ikuspegitik, bi garai bereizi behar dira:

1. Antzinako erregimena XVI.mendea-1834 (1840).

Gipuzkoan instantzien segida oso argia da:

1. Lehen auzialdia alkate arruntaren aurrean (udalerriak).

2. Bigarren auzialdia korrejidorearen aurrean.

3. Hirugarren auzialdia: Valladolideko Kantzelaritza.

4. Laugarren auzialdia: erregearen justizia (kontseiluak, idazkaritzak).

2. Justizia garaikidea (1834-)

2.1. Lehen auzialdiko epaitegiak, zibila eta penala, (Donostia, Azpeitia, Bergara, Tolosa, (1836 - ) eta Administrazioarekiko auzien Gipuzkoako Probintzia Auzitegia (1889-1962).

2.2. Apelazioak: (aldatu egiten da garaiaren arabera)

- Zibil eta penalean: Burgoseko Lurralde Auzitegia (1836-1870).

- Zibilean: Iruñeko Lurralde Auzitegia (1871-1968), Donostiako Probintziako Auzitegia (1893-).

- Penalean: Iruñeko Lurralde Auzitegia (1871-1883), Donostiako Auzitegi Kriminala (1883-1892), Donostiako Probintzia Auzitegia (1893-).

- Auzibideetan: Iruñeko Lurralde Auzitegia (1962-1989).

2.3. Apelazioak: Iruñeko Lurralde Auzitegia (1882-1977), Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusia (1977-).

2.4. Auzitegi Gorena

Deigarria bada ere, askoz hobeto kontserbatu dira Antzinako erregimeneko justizia-funtsak gaur egungo funtsak baino, Gipuzkoako egungo justizia-dokumentazioaren zati handi bat organo judizialek berek suntsitu baitute.

Zein artxibotan gordetzen da dokumentazio judiziala?

Azaldutako denbora-banaketa hori kontuan hartuta, ondorengoak dira justiziako erankudeek sortutako funtsak eta dokumentazio hori ondorengo artxiboetan gordetzen da:

1. Antzinako Erregimena:

1.1. Alkate arrunten jurisdikzioa.

Udal artxiboetan gordetzen da. Gipuzkoan alkate arruntak emandako justiziaren dokumentu asko kontserbatzen dira. Zati garrantzitsu bat (Tolosa, Bergara, Hondarribia, Azkoitia, Oñati, Oiartzun, eta abar luze bat) Badator/Dokuklik atariaren bidez aurki daiteke Badator/ Dokuklik ataria, beste batzuk aldiz udal artxiboetan daude.

1.2. Korrejimenduaren jurisdikzioa.

Gipuzkoako Artxibo Orokorrean (Tolosa) gordetzen da, eta informazioa gure atariaren bidez kontsultatzen da. Gipuzkoako Artxibo Ataria Atari honetan Gipuzkoako Foru Aldundiko artxibo historikoen dokumentazioa kontsultatu dezakezu (bai Gipuzkoako Artxibo Orokorrekoa baita Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikokoa). Denetara, Korrejimenduko 35.000 auzi inguru kontserbatzen dira.

1.3. Kantzelaritzako auzialdiak eta gorago instantziak

PARES-en aurkitzen dira PARES ataria

2.Justizia garaikidea

2.1. Lehen auzialdiko epaitegiak.

Lau epaitegietatik, Gerra zibila baino lehenagoko dokumentazioa soilik Bergarako eta Azpeitiko lehen auzialdietakoek gorde dute eta gainera, oso kopuru txikian. Donostiatik eta Tolosatik zetorrena erabat suntsitu zen. Azpeitian eta Bergaran gordetzen diren prozedurak gure artxiboan daude, baina ezin dira artxibo atarian kontsultatu. Oso azalekoa den inbentario bat dugu, non zati nagusiak identifikatzen diren eta ezer gutxi gehiago. 1870 urtea baino lehenagoko 150 prozedura inguru baino ez dira kontserbatzen. Artxiboan kontsulta daitezke, edo, prozesu zehatzak aurkitu nahi badira, posta elektronikoz eska dakioke artxiboari.

2.2. Prozedura judizialak 2.auzialdian

• Burgoseko Lurralde Auzitegia.

1834.urtean sortu zen. Auzitegi honek apelazioan ezagutzen ditu Gipuzkoako lehen auzialdiko epaitegietako auzi zibil eta kriminalak, 1870.urtera arte. Dokumentazio bolumen handia sortu zuen, baina maiz xahutua izan da. Hala ere, sortutako informazioa zati batean berreraiki daiteke, gorde diren sententzia-liburuetatik eta erregistro-liburuetatik abiatuta. Ikusi Archivos de Castilla y León

Inbentarioa badu, baina ezin da Internet bidez eskuratu. Artxibora joan behar da.

• Iruñeko Lurralde Auzitegia.
Lehen apelazioan, 1870 eta 1893 artean Gipuzkoatik etorritako prozedurak izapidetzen ditu. Nafarroako Errege Artxibo Orokorrean kontserbatzen da. Inbentarioa badu, baina ezin da Internet bidez eskuratu. Ikusi: Nafarroako Artxibo Orokorra

• Donostiako Probintzia Auzitegia (1893- ).

Apelazioan ezagutzen ditu lehen auzialdiko artxiboetatik datozen kausak. 1960ra arteko dokumentazioa gure artxiboan gordetzen da, baina ez da 1915.urtea baino lehenagoko prozedurarik gordetzen, eta hutsune asko daude hortik aurreragoko datetarako. Artxibo Atarian ezin dira kontsultatu. Oso azalekoa den inbentario bat dugu, non zati nagusiak identifikatzen diren eta ezer gutxi gehiago. Artxiboan kontsulta daiteke, edo, prozesu zehatzak aurkitu nahi badira, posta elektronikoz eska dakioke artxiboari.

2.3. Prozedura judizialak 3.auzialdian

• Iruñeko Lurralde Auzitegia (1893-1989). Ikusi 2.2.

2.4. Auzitegi Gorena (1874- ).

1874-1947 arteko prozedurak Artxibo Historiko Nazionalean gordetzen dira. Sekzioen, serieen eta abarren deskribapenak daude, PARES-en bidez aurki daitezkeenak PARES ataria, baina kausak berak ez daude bilatzailean deskribatuta.