INTSEKTUAK

Intsektuak dira animalia-erreinuko klase ugariena, zehaztutako milioi bat espezie baino gehiago daudelako eta agian beste horrenbeste deskribatu gabe daudelako, hau da, gure planetan dauden animalien ia hiru laurdenak dira. Intsektuak sailkatzeko ordenetan bost ordenatakoen izurriteak deskribatu ditugu: Lepidopteroak, Hemipteroak, Koleopteroak, Himenopteroak eta Dipteroak.

Eboluzio-zikloari gagozkiola, oro har lau fase izaten dituztela azalduko dugu: arrautza, larba, ninfa eta imagoa edo heldua. Arrautzatik irteten den intsektuari larba esaten zaio, edo beldarra lepidopteroa baldin bada, eta hortik aurrera izaten dituzten eraldaketei metamorfosi deitzen zaie. Metamorfosia oso konplexua izan daiteke, baldin eta intsektu heldua arrautzatik irtendakoarekiko oso bestelakoa bada (Lepidopteroetan, adibidez, beldarrak eta tximeletak ez baitute inolako antzik), edo sinplea izan daiteke, faseek, nahiz eta tamaina aldatu, antzeko ezaugarriak baldin badituzte (Hemipteroen kasuan gertatzen da hori).

Larbek garapen handiena lortzen dutenean, bilgarri edo kapulu batean sartu eta mugitu gabe egoten dira. Fase honi ninfosia deitzen zaio eta bertan dagoen intsektuari ninfa, baina Lepidoptero edo tximeletak direnean krisalida ere deitzen zaio. Fase hori igaro ondoren, intsektu perfektu, imago edo heldua bilgarritik atera egiten da.

Fase horietako bakoitzaren iraupena oso desberdina izan daiteke eta garapenean zenbait geldialdi edo diapausa gerta daiteke (kasu batzuetan urtetakoa izan daiteke). Neguan intsektuek geldialdi horietako bat izaten dute, hibernazio edo negu-diapausa. Arrautza errun eta arrautzatik eratuko den intsektu helduak berriz ere errun arteko prozesua belaunaldi bat da. Prozesu hori urtean behin gerta daiteke, edo behin baino gehiagotan; horregatik urteko belaunaldi bat edo batzuk daudela esaten da.

AGLAOPEA

Intsektu hau Europa eta Mediterraneoko mendebaldean dago hedatuta, eta Gipuzkoan ikusi izan badaasdasd ere, ezin da esan gure sagastietan kalte egin duenik.

BARRASKILOAK ETA BAREAK

Orokorrean kalte gutxi egiten dute. Kasu batzutan mintegietako landare gazteak kaltetu ditzakete; gutxitan sorrarazten dituzte kalte esanguratsuak landaketa helduetan.

BESTE ZENBAIT KUKURUTX

Sagarrondoetan ikusi diren beste kukurutx batzuk aipatzen dira, oso populazio-maila baxuetan daudenak eta inolaz ere izurri garrantzizko izatera iristen ez direnak.

BUFALOA

Normalean ez du kalte kezkagarririk eragiten; izurria ugaria baldin bada, mintegietan eta sagasti gazteetan lesio handi samarrak sor ditzake

ELIPSE-ERAKO MEATZARIA

Sarri azaltzen da, baina ez du aintzakotzat hartzeko kalterik egiten.

ESKOLITIDO EDO PIPIAK

Biak koleoptero xilofagoak dira, eskolitidoen familiakoak. Gehienetan zuhaitz ahulei erasotzen badie ere, arbola osasuntsuak ere kaltetu ditzake, eta hilarazi ere egin ditzake eraso handiak direnean. Dena den, eragin txikia dute.

EULI MEATZARI TXIKIA

Ia garrantzirik ez du.

FRUTA-EULIA

Afrikako mendebaldetik datorren euli-espezie hau, Mediterraneo alde osoan oso zabalduta dago eta fruta-arboletan kalte handi samarrak sortzen ditu. Gure lurraldean oso gutxi dago; oso negu biguna izan ondoren oso uda beroetan ikusi izan da.

GALERIA ZABALEKO MEATZARIAK

Ez batak eta ez besteak, ez dute kalte garrantzitsurik egiten

GARRANTZIA GUTXIKO LEPIDOPTEROAK

Fitxa honetan izurrite gisa hartu ezin daitezkeen baina sagarrondoetan behatu diren lepidopteroen errunaldi, larba eta heldu ezberdinen lagin bat jasotzen da. Bilketa honen helburua sagarrondoetan bizi daitezkeen eta kalterik eragiten ez duten lepidoptero-dibertsitatea azaltzea da.

Erantsitako irudietan hainbat lepidopteroen errunaldi, larba eta heldu ezberdinak agertzen dira.

HALTZAREN GALERUKA

Haltzaren izurria den arren, haltzadien ondoko sagastietan ere azal daiteke, hostoetan kalteak eraginez.

HIPONOMEUTA

Gure sagasti-sailetan gutxitan egoten den parasitoa da.

HOSTO-SITSA

Sarri ikusi ohi da udaberrian, baina, normalean ez du kalte larririk eragiten

HOSTOETAKO ETA FRUITUETAKO BESTELAKO KALTEAK

Kasu batzutan hostoetan eta fruituetan intsektu, txori etabarrek eragindako kalteak behatzen dira, espezie erasotzailea zein den jakiterik ez dagoen arren susmatu daiteke. Gainontzeko fitxetan agertzen ez diren hostoetako eta fruituetako hainbat kalte dagertza, adierazgarri grafiko gisa.

KAPUA EDO AZAL-BELDARRA

Azaleko beldarren taldea Tortrizidoen familiako lepidoptero txikiez eratuta dago; beldar hauek guztiek duten ezaugarria fruituen azala jatea eta, ondorioz, ekonomiaren aldetik galerak eragitea da. Zenbait generotakoak dira: Archips, Cacoecia, Capua eta Pandemis generoetakoak, hain zuzen. Gure sagastietan kalterik handienak eragiten dituztenak Capua reticulana eta Pandemis heparana dira eta horietaz arduratuko gara.

KARPOKAPSA EDO SAGAR-HARRA

Fruitu pipitadunen izurri arruntena eta garrantzizkoena da.

KIMU-MOZTAILEA

Genero honetako intsektuak agertu ohi dira batzuetan gure sagastietan. Kimu eta fruitu berrietan kalte nabarmenak eragiten dituzte; batez ere mintegietan halako kalteak areagotu egiten dira.

LORE-GURGURIOA

Gure sagastietako izurri arrunt bat da sagar-loreetako parasito hau.

MALAKOSOMA

Gure sagastietan gutxitan agertzen den izurria da.

MEATZARI BIHURRIA

Sarri ikusten da, baina ez du kalte izugarririk egiten.

MEATZARI TOLESTAILEA

Gutxitan agertzen da meatzari hau gure sagastietan eta ez da iristen izurri garrantzizko izatera.

MEATZARI ZEHARRARGIA EDO M. ZONALA

Gure inguruetan gutxitan izaten da. Lithocolletis blancardella-rekin batera azal daiteke; ez du kalte handirik sortzen

ORGIA

Oraingoz ez dira oso garrantzizkoak lepidoptero honek gure ingurunean sortzen dituen kalteak. Beldarra koloreduna da, ile-mototsak dauzka eta arbolaren oinean pasatzen du negua orbel artean.

PANDEMISA

Gure sagastietako beldar arruntak dira. Lehenago aipatutako azal-beldarrarekin nahastu ohi dira askotan, antzekoak direlako eta egiten dituzten kalteak ere berdintsuak izan ohi direlako.

PSILA

Sagarrondoetan agertzen da, kalterik sorrarazi gabe.

SAGARRONDOAREN HOSTO- KIRIBILTZAILE EDO ZEZIDOMIA

Sagasti helduei oso gutxi erasaten die; mintegi eta sagasti gazteetan kontuan hartzeko moduko kalteak eragin ditzake.

SAGARRONDOAREN KOMA

Izurri hedatua eta ugaria da kontu egin gabeko sagastietan edo sagasti zaharretan. Adarrei eta enborrari erasotzen die, eta gutxiagotan fruituari.

SAGARRONDOAREN ZIKADELA

Gure sagarrondoetan maiz izaten da izurri hau eta agian "sagarrondoaren adar-ugaritze" deitutako gaitz larriaren agente garraiatzaileetako baten moduan lan egiten du.

SAN JOSE ZORRIA

Gaur egun izurri hau Gipuzkoan hedapen fasean dago.

SATURNIA

Zuhaitz eta zenbait espezietako fruta-arboletan bizi daitekeen espezie polifagoa da.

ZIMITZ FITOFAGOAK

Hemiptero hauek eragin ditzaketen kalteak txikiak dira.

ZIRKULU-ERAKO MEATZARIA

Gure artean ikusi bada ere, bere eragina oso txikia da.

ZORRI BERDEA

Beharbada sagarrondoaren izurri ezagunena da. Sortzailea intsektu zurrupatzaile txiki bat da, kimu berrietako izerdia hartuz bizi dena.

ZORRI HAUSKARA

Sagastia lantzeko espezie kaltegarrienetako bat da. Udaberrian egiten dituen kalteak beldurgarriak dira. Ziztatzen dituen hostoak eta fruituak deformatuta geratzen dira. Loraldian populazio txiki bizkor batek uztaren balio-galtze garrantzizkoa eragin dezake.

ZORRI LANIGEROA

Zorri hau sarri egoten da gure sagastietan. Kalte garrantzizkoak eragiten ditu, arbolaren zurezko parteak ahuldu eta deformatzerainokoak askotan.

ZULAKARI GORRIA

Zulakari hau ezaguna da Gipuzkoan, ez baitie sagarrondoei bakarrik erasotzen, zenbait landare apaingarri ere bai baizik. Adibidez, sahatsak eta zumeak ere gustatzen zaizkio. Gehienetan erasoa sustrai-lepoaren inguruan gertatzen da eta arbola berean zulakari bat baino gehiago dudenean egoera larria sor dezakete.

ZULAKARI HORIA

Sagarrondoaren zura daratulu batek bezalaxe zulatzen du 6 cm-ko luzera eduki dezakeen parasito honek. Enbor eta adarretan egiten ditu galeriak, beti goranzkoak eta kalte garrantzikoak eragiten dizkie batez ere sagarrondo gazteei.