‘Orratz-begia – 1936 Gipuzkoako gerra haurrak’ erakusketak Arrasaten hasiko du ibilbidea

Gipuzkoako Foru Aldundiak, Intxorta 1937 Kultur Elkartearekin eta Mónica Jato Birminghameko Unibertsitateko irakaslearekin batera, ‘Orratz-begia – 1936 Gipuzkoako gerra haurrak" erakusketa aurkeztu du gaur. Erakusketa Arrasateko 'Kulturate' Kultur Etxean izango da irailaren 19tik urriaren 12ra. Inaugurazio ofiziala irailaren 19an egingo da, 18:00etan, eta familiartekoentzat eta hurbilekoentzat izango da. Irailaren 20tik aurrera, publiko orokorrari irekiko zaio.

Gaurko aurkezpenean parte hartu dute Ion Gambrak, Giza Eskubideen eta Kultura Demokratikoaren foru zuzendariak; Julia Mongek, Intxorta 1937 Kultur Elkarteko ordezkariak; eta Mónica Jatok, Birminghameko Unibertsitateko irakasle, Memory as Transgenerational Care taldeko koordinatzaile eta erakusketaren komisarioak.

Ikuspuntu berria

Ion Gambrak azpimarratu duenez, erakusketa honek gerra bizi izan zuten haurren memoria historikoa berreraikitzeko prozesua ixten du, jasan zuten sufrimenduaren funtsezko aitorpena emanez: "orain, erakusketa honen bidez, gipuzkoarrek pertsona horiek bizi izan zuten errealitatea hurbilagotik ikusteko eta ulertzeko aukera dute. Erakusketaren helburua ez da gogoraraztea soilik, baita jendea heztea eta sentsibilizatzea ere, adingabe horiek ihesean izan zituzten zailtasunen eta sufrimenduaren berri ematea, haien historiaren lekukotasun bisual eta hunkigarria eskaintzea, alegia ". Era berean, azpimarratu du memoria ezinbesteko balioa dela elkarrekiko errespetuan eta bizikidetza baketsuan oinarritutako kultura demokratikoa eraikitzeko, iraganeko akatsak ez errepikatzeko. Zentzu horretan, foru zuzendariak azpimarratu duenez, erakusketa hau duela hiru urte hasitako memoria historikoaren proiektuaren barruan kokatzen da, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak gerrak erasandako haur gipuzkoarren nortasunak eta historiak berreskuratzeko duen konpromisoa islatzen du: "hauen ondarea eta sakrifizioa etorkizuneko belaunaldiek gogoan izatea da helburu".

Iragana behatu eta elkar eragiteko beste modu bat

Bestalde, Julia Mongek azpimarratu du Intxorta 1937 Kultur Elkarteak beste urrats bat eman duela ‘Egia, Justizia eta Erreparazioa’ bilatzeko, eta oraingoan lankidetzan egin duela, BCA "1937 UK-Euskadirekin (The Association for the UK Basque Children) eta Mónica Jato Birminghameko Unibertsitateko (UK) irakasle eta Memory as Transgenerational Care (Memoria belaunaldiz gaindiko zaintza gisa) taldeko kidearekin lankidetzan. "Judith Martínez Estrada artistak gure ibilbidean zehar jaso dugun guztiaren ikuspegi berri bat ematen digu, eta gure iraganari behatzeko eta elkar eragiteko beste modu bat eskaintzen digu", dio Mongek.

Katalogoak eta erakusketak, Josu Chueca Intxustak idatzitako testuinguru historikoaz gain, identitateak eta oroitzapenak zaharberritzen dituzten argazkiak, testigantzak, dokumentuak eta objektuak aurkezten dituzte. Hemen erakusten den guztia protagonistek kontatutako memoria eta bizitza-esperientzia horiek berreskuratzeko prozesu luze baten emaitza da.

Erbesteko kultura eta bere izaera

Monica Jatok, bestalde, adierazi du ‘Orratza-begia’ erakusketak 1936ko kolpe militarraren aurkako erresistentzian 1937an ebakuatu zituzten haur euskaldunen memoria aztertzen duela. Hala, gaineratu du: "2023ko irailaren 11n Arrasaten lehen eta bigarren belaunaldiko kideekin egindako tailer batzuen amaiera da. Topaketa horien haria oroimenaren eta zaintzaren arteko erlazioak izan ziren. Gure tailerretan, erbeste hau lehen pertsonan bizi izan zutenek eta haien ondorengoek partekatzen dute, familiaren istorioak dira asko, eta modu honetara ziurtatu nahi dute istorio horiek guztiak denboran poderioz ez galtzea”.

Erakusketa honek Judith Martínez artista bisual australiarrak egindako lana ere erakusten du; bertan memoria historikoari buruzko ikuspegi berri bat aurkezten du. Horretarako, erbesteak eta gatazkek eragindako haur gipuzkoarren nortasunak eta oroitzapenak berrezartzeko argazkiak, testigantzak, dokumentuak eta objektuak erabiltzen ditu. Hori guztia hainbat atalen bidez, hala nola: ‘Oroitzapenaren erlauntzak’, oroimena bizirik mantentzeko ahalegin komunitarioa sinbolizatzen du; ‘Desustraitzearen paisaiak’, paisaia digital berrimajinatuen bidezko desplazamendu-esperientziak irudikatzen ditu, artistak enpatia eta ulermena sortu nahi baititu; edo ‘Haurtzaroaren beloa’ atalak 1937an Erresuma Batura erbesteratutako haurrak omentzen ditu, bideo- eta ehun-instalazio bat erabiliz, eta aurrez aurre jarri zituzten emozioak eta erronkak aztertuz, beti ere historia horiek gure memoria kolektiboaren zati gisa entzutearen eta zaintzearen garrantzia azpimarratuz.

Hori horrela, Arrasate izango da erakusketa honen lehenengo geltokia, eta ibiltaria izatea du helburu, Gipuzkoako hainbat herritan bisitatu ahal izateko.

Bi urteko ibilbidea

Proiektu honek 2022an hasi zuen ibilbidea, Intxorta 1937 Elkarteak, Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin, Gipuzkoako ‘Gerrako Haurren’ memoria identifikatu eta berreskuratzeko ikerketa bat hasi zuenean. Helburua haur horien izenak, abizenak, argazkiak eta testigantzak biltzea izan da, lurraldeko memoria historikoaren zati garrantzitsu bat osatzeko. Ekimen horri esker, Gipuzkoako 56 udalerri identifikatu ahal izan dira adingabe horien jatorrizko tokitzat, nahiz eta 246 kasutan ez den informazio osoa aurkitu

Erbesteratutako haur gehienak Donostiakoak (3.681), Irungoak (1.590), Hondarribikoak (609) eta Pasaiakoak (571) ziren, baina beste herri txikiagoetan ere izan dira kasuak.

Gainera, iaz, Gipuzkoak omenaldia egin zien ‘gerrako haur’ horiei, Donostiako Kursaalen egindako ekitaldi baten bidez. Ekitaldi horretan identifikatutako 11.000 haur ingururen memoria ohoratu zen, eta horietatik ehun inguru oraindik bizi dira. Omenaldian, haurren erbestearen une latzak eta mina ekarri ziren gogora, Gipuzkoako historia eta oroimen kolektiboaren testigantza bizia.