Gipuzkoako Erantzukizun Politikoen Instrukzioko Epaitegiak sortutako dokumentazioa

(1939/02/09-1942/02/19)

Erakundearen historia

1939an funtsezko urratsa eman zen errepresioaren normalizazioan, Erantzukizun Politikoen Legea argitaratuz[1]. Lege horretan, garaituen aurkako errepresioa sistematizatu zen, edozein pertsonak 1934ko urriaren 1etik aurrera hartutako erantzukizun politikoak zigortzen baitziren.

Errepresio hori gauzatu ahal izateko, Erantzukizun Politikoen Auzitegi Nazionala eta eskualdeko auzitegiak sortu ziren. Gipuzkoako kasuan, probintzia, Nafarroarekin batera, Iruñeko edo Nafarroako Erantzukizun Politikoen Eskualde Auzitegiari atxikita geratu zen. Honen menpe zeuden probintzia bakoitzeko instrukzio-epaitegiak: Gipuzkoako Erantzukizun Politikoen Instrukzio Epaitegia eta Nafarroako Erantzukizun Politikoen Instrukzio Epaitegia.

Erantzukizun Politikoen Legearen arabera, ondasunak konfiskatzeko probintzia batzordeetan izapidetzen ari ziren espedienteak erantzukizun politikoetako eskualde auzitegietara transferitu behar ziren sei hilabeteko epean (epe hori beste hiru hilabetez luzatu zen, konplexua zelako)[2]. Azkenik, ondasunak konfiskatzeko probintzia batzordeak 1939ko azaroan ezabatu ziren[3] eta epaitegi horien funtzioak zein dokumentazioa erantzukizun politikoen eskualdeko auzitegien esku gelditu ziren.

Laburbilduz, Gipuzkoako kasuan, Gipuzkoako Ondasunak Konfiskatzeko Probintzia Batzordearen ordez, 1939ko otsailetik aurrera, Erantzukizun Politikoen Instrukzioko Gipuzkoako Epaitegia jarri zen, zeina Iruñeko edo Nafarroako Erantzukizun Politikoen Eskualdeko Auzitegiaren mende baitzegoen. Dokumentazioa ere organismo batetik bestera transferitu zen. 

Kontserbatzen ditugun dokumentu motak

Artxiboan gordetako dokumentazioa, Gipuzkoako Erantzukizun Politikoen Instrukzioko Epaitegiari dagokiona,  ondorengoa da:

• Idazkaritzako espedienteak (70 dokumentu unitate): batzordearen barne antolamenduari buruzko dokumentazioa da (gutunak, memoriak, etab.)
• Erantzukizun politikoen gaineko espedienteak (568 espediente): espediente hauetan, 1934tik aurrera erruztatuek beren gain hartutako erantzukizun politikoak zigortzen ziren, eta ondasunak konfiskatzeko espedienteen oinordekoak zirenez, izapide bera egiten zuten. Informazio gehiago
• Hirugarrengotzen espedienteak (espediente bat): Espediente hauetan, erantzukizun politikoen gaineko prozedura baten aurrean, errepresaliatuaren hartzekodunak aurkezten ziren beraien zorra kobratzeko, Erantzukizun Politikoen Eskualde Auzitegiak enbargatu aurretik.

Kontserbatzen dugun dokumentazioaren bolumena

Guztira, artxiboan Gipuzkoako Erantzukizun Politikoen Instrukzio Epaitegiak bideratutako ondasunen konfiskazioarekin lotutako 639 espediente gordetzen ditugu.

Funts osagarria: Nafarroako Artxibo Orokorreko jurisdikzio berezien funtsa

Puntu honetan, kontuan hartu behar da gipuzkoarren erantzukizun politikoei buruzko espedienteak hainbat artxibotan sakabanatuta daudela eta, ondorioz, artxibo honetan ez egoteak ez du esan nahi beste artxibo batean ez dagoenik (funtsean, Nafarroako Errege Agiritegi Orokorrean).

Jakina da 1940rako erantzukizun politikoen eskualdeko auzitegiak erabat kolapsatuta zeudela, ireki edota ebatzi gabe zeuden espediente ugariengatik. Egoera horren aurrean, Erantzukizun Politikoen Auzitegi Nazionalak 1940ko irailean eskualdeko auzitegiei jakinarazi zien ez ziezaietela espediente gehiago ireki diru edo ondasunik gabeko pertsonei, errudunen artean ondasunak zituzten pertsonak zeuden bitartean. Beraz, 1940tik aurrera erabateko lehentasuna eman zitzaion errepresio-sistemaren alderdi ekonomikoari. Testuinguru horretan, Erantzukizun Politikoen Auzitegi Nazionalaren 1940ko irailaren 23ko jakinarazpena jaso eta egun gutxira, Nafarroako Erantzukizun Politikoen Eskualde Auzitegiak bereziki Gipuzkoan jasaten zuen kolapsoari aurre egin nahi izan zion. Horretarako, agindu baten bidez, Iruñeko Instrukzio Epaitegiari agindu zion Gipuzkoako espedienteak instruitu zitzala[4]. Ondorioz, 1940ko irailetik aurrera, gipuzkoarren erantzukizun politikoen espedienteak Nafarroako Eskualde Auzitegiaren mendeko bi instrukzio epaitegietan izapidetu ziren: Gipuzkoako Erantzukizun Politikoen Instrukzio Epaitegian eta Nafarroakoan.

Azkenik, Nafarroako Erantzukizun Politikoen Eskualde Auzitegian izapidetutako kasuen artean Gipuzkoak zuen pisua ezagutzeko, César Layana Ilundainen arabera, 1939ko uztailetik 1942ko martxora bitartean 1.544 epai eman ziren, eta horietatik 1.040 Gipuzkoari buruzkoak ziren[5].