Arantzazuko Egutegia - 1996

Hastapena

Egutegi honen izen osoa hasiera-hasieratik (1946) hauxe da: Arantzazuko Andre Mariaren Egutegia. Frantziskotarrek argitaratzen duten egutegi honen meritua, eta ez txikiena, hainbeste urtetan irautea da, euskal irakurle arruntari goizero bere euskal gosaritxoa emanez. Bestalde, esan behar da euskal frantziskotar zuhaitzaren kimuetako bat dela.

XIX. mendeko esklaustrazio aurretik baziren frantziskotar euskal idazle ezagunak: Añibarro, Zabala eta beste. Eta Kantabria izeneko probintzia berreraikia izan ondoren (1886), eta batez ere XX. mendea aurrera, euskal idazle berriak agertu ziren fraideen artean: K. Beobide, A. Arruti, J. M. Azkue

Arantzazu aldizkaria (Aránzazu, orduan) 1921ean sortu eta hurrengo urtean argitaratu zuten, eta haren inguruan trebatu zen gerra zibil aurretik hainbat fraide euskal idazle: B. Gerra, A. Madariaga, I. Omaetxebarria, D. Garmendia, J. Alustiza, etab. Hain zuzen ere, horman zintzilikatzeko Arantzazuko Amaren lehen Egutegia gerra aurretxoan atera zuen Ignazio Omaetxebarriak, euskal testu politak eskainiz.

Gerra zibilaren inguruan eta ondoren, euskal idazleen multzoa bizkortu eta ugaritu egin zen Kantabriako frantziskotarren artean: J. A. Garate, K. Izagirre, S. Mitxelena, E. Agirretxe, K. Iturria, Luis Villasante, etab.

Gerra ondoko urte haiek beltzak izan ziren euskaldunentzat eta euskal kulturarentzat. Eta gerra bitartean egindako promesen ondorioz eta ondoko sufrimenduek eraginda, euskaldunak erruz bideratu ziren berriz ere Arantzazura, Ama onak gorputzeko eta arimako zauriak goza ziezazkien, eta berak baita ondotxo gozatu ere.

Gerra osteko giroa

Arantzazuren inguruan sortu zen giro berpiztu horri erantzun eta eutsi nahiz asmatu zuten, hain zuzen ere, fraideek Arantzazuko Andre Mariaren Egutegia, gerra ondoan azaltzera ausartu ziren euskal argitalpenetatik lehenetakoa. Lopez Mendizabalek ireki zuen bideari jarraituz eta taldetxo baten laguntzaz, aita Joxe Antonio Garate azkoitiarrak atera zuen 1947an gipuzkeraz Arantzazuko Egutegi-takoaren lehen alea. Garate bera izango zen 22 urtean zehar Egutegi berriaren zuzendaria; idatzita utzia dauka berak garai haietako kronika nahiko zehatza.

Lehen zenbaki honetatik berrogei mila ale prestatu zituzten T. Arzallusen ametsek bultzatuta, eta handik eta hemendik ibili ondoren (Garate bere Lambrettan, D. Garmendia asto bat hartuta ere bai baserriz baserri) erdiak saltzea lortu zuten. Hurrengo urteetan 25.000 alerekin nahikoa izan zen eskabideei erantzuteko.

Aurreneko urteetan gipuzkerazko egutegi hau Hego Euskal Herri osoan zabaltzen zen, Gipuzkoan, noski, eta Nafarroan, baina Bizkaian ere bai, eta Araban. Atzerrira ere iristen zen mordo galanta, han eta hemen barreiaturik bizi ziren euskaldunek eta euskal misiolariek eskatuta (adibidez, 200 ale Argentinara, 200 Mexikora).

Bizkaieraz ere bai

Gerora, 1952an hasita, bizkaieraz argitaratzeari ekin zion frantziskotar talde gazte batek, lehen zuzendaria Joxe A. Obieta ajangiztarra izan zelarik. Aurreneko urtean 1.000 aleko edizioa egin zen, baina gerora 8.000 ale izatera ere heldu zen. Bizkaiko hainbat herritan, batez ere aita Sabin Zubietak hartu zituen bere gain Egutegi hau zabaltzearen nekeak. Hogeita zortzi edizioren ondoren, Arantzazuko Amaren bizkaierazko Egutegiak, lankiderik ezagatik bereziki eta bere burua ordaintzen ez zuelako, irteteari utzi zion 1981ean, eta bertako apaiz eta karmeldarren txanda iritsi zen.

Historia luzea

Egutegiaren gorabehera hauek zehazki ezagutu nahi dituenarentzat, iturri egokiak dira honako hauek: Iñaki Beristain, «Arantzazuko Andre Mariaren Egutegia 50 urtez etxeko» (Cantabria Franciscana aldizkaria, urtarrila, 1996), Joseba Intxausti, «Arantzazuko Egutegia» (Cantabria Franciscana, uztaila, 1997) eta lankidetzan egindako liburua, Arantzazu, euskal Santutegi bat XX. mendean.

Arantzazuko Egutegia, frantziskotar ikastetxe bakoitzeko barne-aldizkariekin batera, eskola ezin hobea gertatu zen filosofi eta teologi ikasleentzat Olite-Erriberrin eta Arantzazun bertan. 1951tik aurrera Foruko ikastetxean aita Imanol Berriatuak euskararen zaletasuna piztu zielarik, aita Benito Mendiak ere bultzatuta, frantziskotar ikasle gazteak aita Joxe A. Garateren lankide sutsu izan ziren, eta beraiei esker iraun izan du urteetan Arantzazuko Egutegiak.

Hain zuzen ere, frantziskotar gazteen arteko euskal zaletasun hauxe loratuko zen 50eko hamarkadaren azken aldera Jakin aldizkariaren mugimenduan, Iñaki Bastarrika eta Fernando Mendizabal teologi ikasleak lehen sortzaile ausartak izan zirelarik.

Egutegia aldaketen gurpilean

Arantzazuko Andre Mariaren Egutegiak zenbait aldaketa jasan ditu urteen joan-etorrian. Lehenik eta behin, gainetiko euskal argitalpenak ugaritu ahala, eta euskarazko beste Egutegi batzuk ere azaldu zirelarik, kopuruz murrizten joan zen. 25.000 aletik beherantz etorri zen poliki-poliki: 15.000 ale atera ziren urte batzuetan, 11.500 hurrengoetan, eta gaur egun argitalpena 10.500 aletan geratu da.

Idazkera aldetik hartu zuen Egutegiak beste aldaketa bat. 1968tik aurrera, Arantzazuko Batzar ospetsuaren ondorioz, mamitzen zihoan euskara batuari zabaldu zizkion pixkanaka bere ateak. Eta euskara-modu zahar-berria zehazten eta sendotzen zihoan neurrian, bide horretatik jo zuen gero eta gehiago, kontuan izanez beti ere Egutegia herriarentzat egiten zen irakurgaia zela, eta ez dela berdin banatzen euskal lurraldeetan.

Bere itxura eta formatuz ere aldatu izan da Arantzazuko Egutegia. Inprimategiko arazoengatik, urte batzuetan (1978-79) formatu zabalean azaldu zen, orri bakoitzean aste beteko egunak emanez; baina horrela ez baitzuen arrakastarik izan, lehengo eraketara itzuli behar izan zuen, azken urteetan tamaina handixeagokoa bihurtu delarik.

Aita Garatek Egutegiaren zuzendaritza utzi zuenean (1969), Arantzazuko teologi ikasleen esku gelditu zen, eta hala jarraitu zuen zazpi urtez. 1977an aita Joxe L. Zurutuza zegamarrak hartu zuen bere gain Egutegiaren ardura, eta horretan segitzen du gaur ere, informatikak eskaintzen dituen bideez baliatuz.

Azken aldi honetan Arantzazuko Egutegia barne-egitura orekatua hartzen saiatu da: gai desberdinak astean zehar txandaka ematen ditu, plan jakin baten arabera. Erlijio arazoari arreta berezia dio, eta urtean zehar igande bezperan gai jakin bat azaltzen da Ebanjelizatze berriak eskatzen duen era gaurkotuan. Euskararen biziaz ere behin eta berritan arduratzen da, hainbesteren lozorroa astindu nahian. Sarritan erabiltzen dira gai sozial eta ekologikoak ere, eta zientziazkoak ere nonahi dauzkazu, maila arrunta gehiegi gainditu gabe, noski. Pasadizo xelebreek ere badute beren tokia, eta izkirimiri edo txisteek zer esanik ez. Azken bi urteetan, gainera, aurrealdea irudi berriz aberastu da.

Egutegia ez baita urtez urte perretxikoak bezala berez ateratzen, hona hemen zuzendariaz gainera gaur egungo egileen izenak: Iñaki Beristain, Pello Zabala, Anastasio Esnaola, Joxe M. Garaialde, Felix Bilbao, Joxe Mari Lete, Joxe Mari Regillaga, Joxe A. Gandarias, Karlos Urbieta, Luis Esnal, Joxe Mari Zelaia, Pello Ezeiza. Banaketa lan neketsuaz Patxi Agirre azpeitiarra arduratzen da, Julian Letona laguntzaile duela.

Arantzazuko Andre Mariaren Egutegiak Anton Abbadia saria jaso zuen 1996an, Gipuzkoako Foru Aldundiak euskararen normalkuntzaren aldeko lanetan nabarmendutako pertsona edo elkarteen jarduna saritzeko sortua eta lehen aldiz urte horretan emana.

Euskal herritar Arantzazu- eta euskara-zale jatorrek, beren harrera maitekorrez, eutsiko al diote gure egutegiari diamantezko ezteietara arte eta harantzago ere bizi-bizirik irauten. Hala izan bedi.



Joxe L. Zurutuza
Euskonews & Media 146. zk. (2001-11-30/12-14)