Dionisio Amundarain - 2001

Itsasondon jaio zen 1930ean, hamaika senideko familian. Haurretan baserri lanetan laguntzen hasi zen, ardiak zaintzen batez ere. 10 urte zituela, Lazkaoko Beneditarren komentura joatea erabaki zuen, inork behartu gabe. Han egin zituen oinarrizko ikasketak, nobiziatua eta gainerako ikasketak.

Parisen eta Erroman izan zen teologia eta filosofia ikasten. Estibalitzen hiruzpalau urte eginik, Lazkaora itzuli zenean buru-belarri hasi zen euskara irakasten eta testuak euskaratzen. Beneditarren artean giro egokia aurkitu zuen lan hartarako.

Elbira Zipitria izan zuen lehen irakasle, 1952-1953 ikasturtean. Igandetan, mezaren ostean eskolak ematen zizkion taldetxo bati. Orixeren lanak irakurriz ematen zuten denbora.

Jaunaren Deia komentuko aldizkarian hasi zen bere lehen itzulpenak argitaratzen, eta geroztik etengabe euskaratu izan ditu otoitzak eta elizako liburuak.Guztien artean berezi behar da Elizen arteko Biblia (1994), bere zuzendaritzapean itzultzaile talde batek landutako itzulpen bikaina.

UEUk Donibane Lohizunen 1974an egindako saioan izan ondoren, alfabetatze ikastaroak antolatzen hasi zen komentuan bertan. Handik abiatu zen Goierrin euskararen irakaskuntzaren alde Dionisio Amundarainek egindako lana: Goierriko gau eskolak sortu zituen, Maizpide Euskaltegiaren sustatzaile, zuzendari, irakasle eta arduradun nagusi izan da, Goierriko Euskal Eskola Kultur Elkartearen sortzaile, Gerriko Sariketaren zuzentzaile eta laguntzaile...

Goierritarrak, eta lazkaotarrak bereziki, euskaldun berrien adiskide, laguntzaile eta sendiko bihurtu ditu Dionisiok: familia gehienetan hartu izan dute, noiz edo behin, mintza praktikarako ikaslerik... Zenbait garaitan, herri osoa euskaltegi bihurtuta ezagutu izan da Lazkao.

Elbira Zipitriaz

«Elbira Zipitria jatorriz lazkaotarra zen (...) Bazekien nolakoa zen komentuko giroa eta, igandero, meza ondoren, fraileak hartu eta aditzak lantzen aritzen zen haiekin.

Elbiraz aparte, egiazko maisua Orixe izan da. Haren liburuak irakurriz eskuratu nuen euskararen sakontasuna edo muina. 1966an komentuko aldizkarian argitaratu nuen neure lehenengo itzulpena. Hortik aurrera, elizako otoitzak euskaratu nituen, Etor argitaletxeko liburuak zuzentzen hasi nintzen, eta beste hamaika lan egiten.»

Lazkaoko Euskal Eskolatik, Maizpidera

Euskaldunak alfabetatu beharraz giroa berotzen hasia zegoen 1966an. Rikardo Arregik Euskaltzaindiari bidali zion gutun ospetsu hartaz geroztik, Zeruko Argia aldizkarian Mikel Ugalde, Juan San Martin, Paulo Iztueta eta Rikardo Arregiren beraren iritziak plazaratu ziren... Giro horretan antolatu zen lehenengoz Goierrin alfabetatze saio bat 1968an, Beasaingo Loinazko San Martin/La Salle ikastetxean.

Handik aurrera, 1968-1969 ikasturtean bertan hasi ziren Goierrin euskalduntze eta alfabetatze eskolak antolatzen herriz herri: Lazkaon, Legorretan, Itsasondon, Zaldibian... lehendabizi, beste herri askotan geroago. Gorabeherak izan ziren urte batzuetan, baina 1974tik aurrera Goierriko Euskal Eskola indartsu aritu zen lanean.

1975an Udako Ikastaroa egin zen lehenengoz, Lazkaoko Beneditarren komentuan. Dionisio Amundarain izan zen, jakina, antolamenduaren giltza. Ikastaro hartan 22 ikasle izan zituzten. Bi urte geroago, 1977-1978 ikasturtean, 580 ikasle izan ziren; hortik atera kontuan.

Ordurako, etorkizunari buruz ikuspen argia izan zuten Goierriko Euskal Eskolako aitzindariek, egitura eta baliabide sendoagoz hornitua baitzuten ikastaroen antolakizuna. Ez neke eta ahalegin galantik gabe, gero! Herriz herri, han eta hemen, ikasgelak barreiatuak zituzten, barnetegi ikastaroetako logelak ere bai... Dionisioren eta beste batzuen lanari esker, Lazkaon Pax etxean egokitu zuten nola-hala leku finko bat, eta huraxe izan zen urtetan Goierriko Euskal Eskolaren zentroa.

HABE erakundea sortua zelarik, 1981ean Goierriko Euskal Eskolak eta erakunde horrek hitzarmena egin zuten, Lazkaon barnetegia eraiki, eta Ordizian eta Beasainen udal euskaltegi bana sortzeko. Horrela sortu zen gaurko Maizpide Euskaltegia. Udalak lur sailak jarri, tartean ziren arazo guztiak konpondu, obrak egin, eta abar... Azkenean, 1988an zabaldu zituen ateak. Aldameneko baserritik hartu zuen izena barnetegi berriak.

Maizpide Euskaltegia zabaldu arte, 1980tik 1988ko apirila arte Goierriko Euskal Eskolako zuzendari, irakasle eta arduradun izan zen Dionisio Amundarain. Haren eskua egon zen, zalantzarik gabe, proiektu indartsu haren sokatik tiraka.

Ehunka ikasle, era edo jatorri guztietakoak, izan ditu Maizpidek gaur arte. Gipuzkoako euskaltegi handi eta ospetsuena dela esan daiteke.

Euskalduntze-alfabetatzeaz

«AU DEGU BENETAKO GILTZA

Euskaraz eztakianari erakustea ere bai; baina lan au askoz zailagoa eta luzeagoa da.

Askoz errazago eta azkarrago iritsi genezake, hitz egiten dakianak, irakurtzen eta eskribitzen ikastea. Euskaldun guziei buruan sartu bear zaie, euskarazko liburuekiko zaletasuna. Onek ekarriko die gerora, berak ere euskaraz idazteko gogoa. (...)

Lo artzen duan erriak, eztu salbaziorik. Esna gaitezen ba, bertatik lanean asteko».

(Zeruko Argia-ren editoriala, 1967ko irailaren 17an)

Itzultzaile nekagaitza

Euskalduntze eta alfabetatze ikastaroetarako aitzindari lana egin du Dionisio Amundarainek, ez bakarrik antolatzaile edo sustatzaile gisa: idazle, zuzentzaile eta itzultzaile gisa ere bai. Artez edo moldez Dionisioren partaidetza izan duten era horretako liburuen zerrenda luzea da; Gerriko liburu saila da horren lekuko garbia.

Beste esparrutan ere hamaikatxo lan egina da, testuen itzultzaile edo zuzentzaile eginkizunetan. Besteak beste, Gerriko Ikerlan Sariketako bildumako lanak, 1990ean sortu zenez geroztik, ia hutsik egin gabe, Dionisiok zuzendu eta orraztuak dira.

Itzulpen lanak oso ugariak ditu. Lehendabizi Etor, ondoren Gero argitaletxean gai askotako liburuak euskaratu zituen: ekonomiaz, arteaz, politikaz, literaturaz... Zenbait entziklopediatan ere ekarpen oparoa egin izan du.

Erlijio gaietan saiatu izan da, ordea, batez ere. Kristau ikasbideak, otoitz liburuak, meza liburuak, kristau irakurgaiak... denetarik euskaratu du.

Horien artean nabarmendu behar da Elizen arteko Biblia (1994). Biblia osoaren itzulpenak gutxi dira euskaraz, eta horietako bat bera ere ez zuzenean eta orokorki gaur egungo irakurlearentzat prestatua. Dionisio Amundarainek zuzendu zuen itzultzaile taldeak lan aparta egin zuen, Biblia itzulpengintzan mugarria jarri zuena alde askotarik: jatorrizko testuetatik egina da, itzultzaile talde batek landua da, Elizen artekoa da (katolikoen eta protestanteen artean mamitua), itzulpen printzipio zorrotzetan oinarritua da, euskara jaso eta dotorea darabil.

Bibliaren itzulpenaz

«Taldearen ardura nagusia itzulpen ulerterraza eta irakurterraza egitea izan da. Hemen itzulpenaz ari naiz, jakina, ez Bibliaz beraz, zeren Biblia ez baita beti liburu erraza. Ulergarritasunari dagokionez konstatazio pozgarria egin ahal izan dut: jende askok, bai Bibliari eta bai euskara batuari beldur apur bat zion jende xumeak, ezusteko pozgarria izan du, testua ulertzeko aparteko zailtasunik ez duela egiaztatzean».

(Ramon Irizar, Elizen Arteko Biblia, berriro in Senez, 23. zk. 2001eko azaroa)

Mendiko ardiak utzi, euskararen artzain bihurtzeko

Hiru anaia zaharrenak gerrara eraman zituzten, behartuta, Francorekin errekete. Laugarren bat, berriz, anaietan zaharrena libratzearren bolondres joan zen. Gerran hil zen bera.

Aita artzaina zen. Artzaintzari jarraipena emateko, hamaika anai-arreben artean langintza horretarako sena zuen seme bakarra gerran hil zena zen. Dionisio bera ere asko aritua zen ardiekin lanean, baina senik ez zuen. Bestalde, ardiekin lanean aritu zenez, eskolara gutxi joan zen umetan.

Zergatik erabaki zuen Lazkaora joatea? Aurrez eskolarako aukerarik izan ez zuenez, ikasteko gosea zuelako, agian? Osabaren antzekoa izan nahi zuelako? Hala bazen, ordea, zergatik erabaki zuen Lazkaora joatea eta ez Tolosara, sakramentinoetara?

Dionisiok atea zabaldu zuen eta anaia Benito ere Beneditarretara joan zen, Lazkaora.

Benito liturgian espezializatu zen eta liturgia euskaraz landu zuen, komentuan euskararen aldeko sentimendua eta giroa sortuz eta indartuz zihoalarik.

Anaiak fraidetza utzi zuenean nahigabe handia hartu zuen Dionisiok, baina euskararen inguruan sortua zen giroan eta lanetan erabat murgildu zen, bai ikasten eta bai irakasten. Irakasle eta eragile garrantzitsuenak bi izan ziren beretzat: Elbira Zipitria eta Nikolas Ormaetxea, Orixe. Orixeren idazlanak irakurriz euskararen muina eskuratu zuen.

Idazle eta itzultzaile aritu zen, askotan zentsurak estu hartu zutelarik.

Teologia, filosofia eta euskara bakarrik ez, musika karrera ere egin zuen: kontserbatorioko piano karrera amaitu eta mezetan berak jotzen zuen organoa. Musikarako ere ez zuen sen berezirik, baina hain zenez langilea eta fina, ikasketak burutu zituen.

Zentsura, zoritxarrez, ez zitzaion politikaren bidetik bakarrik etorri, elizak berak ere, euskararen munduan murgilduta bizitzeko berak aukeratutako bidea, ez zuen ontzat hartu eta komentua utzi beharra izan zuen.

Elizatik kanpo bada ere, inoiz ez du, ordea, kristau irakaspenaren bidea alde batera utzi. Ez lehen eta ez orain. Artalde batetik bestera jausi egin, erlijio gizonen artaldetik herritarren artaldera, eta kristau dotrina eta euskara lantzea izan ditu eta ditu helburu, bizitzako zutabe.

Familiaz

«Osaba, aitaren anaia gaztea, sakramentinoa zen. Oso gizon atsegina. Jantzi berezia zuen, ekisaindu, kustodia eta guzti, haurrei erakargarri egiten zitzaigun eta gustura egoten ginen haren ondoan kontuak aditzen».

(Benito anaiarekin izandako elkarrizketa batetik)